LIMBURG EN AANGRENZEND DUITSLAND: POSTROUTEKAARTEN.

(niet persé op chronologische volgorde)

Zeker voor brieven die vanuit Duitsland naar Limburg werden gestuurd zijn postroutekaarten ('Post und Reisekarten') erg interessant om bij onduidelijke stempels toch de route te kunnen volgen en bepalen. In die tijd waren er vooraf aan 1850 (zoals uit de kaart beneden uit 1851 blijkt) nog geen spoorwegen in Limburg, daarom gingen zowel post- als personenvervoer via diligences die een dubbele functie vervulden als postkoets en 'taxi'. Zeker tot in de 1860er jaren is bewezen dat post- en reiskaarten nog vervaardigd en gebruikt werden, ondanks de opkomst van de postzegel rond 1850 op het Europese continent en het gebruik van de stoomtrein voor postvervoer (1850er jaren vanwege het toen pas uitgebreidere spoorwegnetwerk). Ook stoomboten werden reeds in de 1840er jaren ingezet om naast vracht en personen ook post te vervoeren. Voor meer informatie over postvervoer in de 19de eeuw in Limburg en enveloppe-analyse van 19de eeuwse brieven, zie elders op deze website.

Spoorwegnet in de Lage Landen. In Limburg was er anno 1861 nog maar één spoorweg (van Aachen naar Maastricht) en in Nederland was toen eveneens nog maar net één spoorweg die een geografische lus maakte in de Randstad. In België was daarentegen al een heus spoorwegnet aangelegd.

Bovenstaande twee afbeeldingen tonen de voor- en achterzijde van de kartonnen opbergdoos van de Post- und Reisekarte, die de infrastructuur toont voor Duitsland en omringende landen.

De koptekst die niet geheel duidelijk is luidt als volgt. Helemaal boveaan in sierletters (boven 'Post und Reisekarte' staat in Gotisch schrift Carl Jugel's. Volledig staat er in oud-Duitse schrijfstijl Carl [-Christian] Jugel's [1783-1869] Post u.[nd] Reisekarte von Deutschland und den Nachbarstaaten bis zu London, Paris, Montpelier, Nizza [Napels], Florenz, Pesth [Budapest], Warschau und Kopenhagen [Opvallend is dat Kopenhagen met een K werd geschreven en Carl met een C, ofschoon beiden als een harde k worden uitgesproken] nach den neuesten zuverlässigsten Quellen bearbeitet von U.[lrich] Hendschel [1804-1862], Fürstlich Thurn und Taxischem Ober-Postamts-Secretair und unter dessen Leitung gezeichnet und gestochen von Jos.[ef] Back & C.[?] Sauter. Trouwens was de Thurn & Taxische Post ook actief in Limburg (reeds sinds de tijd van de Oostenrijkse Nederlanden al, toen nog als Kaiserliche Reichspost in het Heilige Römische Reich)! Dit familiebedrijf existeerde in de jaren 1806 -1867.

De tweetalige kaart (Duits en Frans [internationale voertaal]) is in 1844 uitgebracht, echter Limburg staat hier foutief als onderdeel van Nederland. Wat opvalt is, en dat blijkt ook uit krantenberichten uit die tijd, dat (pro-)Pruisische aanhangers (dus het deel van Pruisen dat geen deel was van de Duitsche Bond) de Hollandse bewust foutieve interpretatie van het Verdrag van Londen moreel steunden en Limburg als onderdeel van Nederland aangaven, terwijl het Duitse parlement (Nationalversammlung als legislatieve vertegenwoordiging van Duitsland en met de constructie van de Duitse constitutie belast (die er in 1849 ook kwam, zie voor afbeelding elders op deze website), de conform de Bundesverfassung (met name art. 2 (soevereiniteit der lidstaten) en art. 5 (onophefbaarheid van de Duitsche Bond) van de Wiener Schlußakte) bindende uitspraak deed van de staatkundig soevereine status van de Limbugse bondsstaat.

Een grote kaart met de afmetingen 110 cm x 125 cm, bestaande uit 48 segmenten/vakken/kaders. Aan de achterzijde is de kaart voorzien van linnen en veneneens tussen de vakken. Op die wijze was de kaart goed bruikbaar voor dagelijks gebruik door de postmeesters, die aan de hand van de kaart konden bepalen welke route de post nam en daarmee het tarief konden berekenen in geval dat de ontvanger (porto) of de zender (franco) volledig de kosten betaalde. Duitsland bestond immers uit ongeveer 39 bondstaten (dit aantal varieerde lichtelijk over de jaren), waarvan Limburg er eentje was. Iedere staat was soeverein, had dus zijn eigen tarieven. Bovendien waren er postcontracten (Postverträge) met naburige staten.

De kaart omvat alle Kursen (koersen in de betekenis van routes, niet tarieven!) voor Eilwagen (spoedzendingen), Mallepost (post- en personenvervoer met een lichte postkoets zonder vering, zie afbeelding hier beneden voor een aanmeldbriefje), Briefpost (brief per rijtuig, zie afbeelding hier beneden links), Koerierpost (postruiters/postillions die via speciale routes reden), Fahrpost (post- en personenvervoer via postkoets met vering), Diligencepost (sneller en lichter dan de postkoets, zie afbeelding hier beneden rechts) en Extrapostroutes (Extraposten waren bijzondere vervoersdiensten [vergelijk tegenwoordig met 'buitengewoon vervoer' bij openbare bussen] waarbij personen en goederen, zelfs over lange afstanden, werden vervoerd en het zelfs mogelijk was om de personen thuis op te halen) via chaussees (degelijk gebouwde Bundeslandstrassen [vergelijkbaar met provinciale wegen hier] die uitsluitend voor exclusieve extrapostdiensten, spoeddiensten en militair vervoer gebruikt werden en waarlangs zich chaussee-tolhuizen bevonden)).

Daarnaast staan op de kaart alle Postanstalten (postkantoren), Stationen (poststations waar de postruiters/postillions elkaar afwisselden, net als bij een estafette waarbij de post dan van de ene ruiter [die zijn aankomst aankondigde door te blazen op zijn posthoorn voor een snellere overdracht] als een estafettestokje werd overgedragen aan de volgende ruiter), Relais (gebouwen waar de paarden verwisseld werden voor de verdere doorreis en de passagiers even konden pauzeren, vergelijk tegenwoordig met de Raststätten langs de autosnelwegen) en Expeditionen (postagenstschappen).

Bij postkantoren was een postmeester (Postmeister) verantwoordelijk voor het verwerken van de post, bij postagentschappen de postbeheerder (Postverwalter), die er meestal nog nevenbij een taverne/gasthuis/kroeg/herberg erop na hield.

Bovendien bevat de kaart alle Eisenbahnfahrten (spoorwegroutes) en Dampfschiff-fahrten (stoombootroutes).

Links: Biefpostvervoer van Thurn & Taxis-Post rond 1852. Rechts: Postdiligence.

Mallepost.

De achterzijde van de kaart bevat een interessante tarieventabel. Hierin staan Extrapost-Taxen (extrapost-belasting, omdat het hier om exclusief vervoer ging waarvoor extra paarden en koetsiers nodig waren), Postillions-Trinkgelder (fooi voor de postillions) en Wagenmeistergebühren (wagenhuur te voldoen aan de beheerder van de postkoetsen en paarden).

Uitleg van de gebruikte symbolen (legenda).

Grote Post- und Reisekarte uit 1845 bestaande uit 28 vakken/kaders/segmenten met afmetingen van 67 cm x 55 cm. Met medewerking van königlicher Oberpostamts-Official Nast en ingenieur-majoor Fr.[eiherr of Franz?] Bachmann, verschenen bij uitgever Christian Heinrich Korn (de uitgeverij (destijds zoals gebruikelijk een boekhandel, Buchhandlung) droeg nog steeds de naam van zijn vader Friedrich Korn).

Opmerkelijk is dat Limburg hier als bondsstaat ontbreekt. Dat suggereert dat hier de situatie van vooraf aan 1839 weergegeven is, echter in onderstaande afbeelding is Limburg vreemd genoeg noch als Belgisch gebied (noch als Duitsche Bondsgebied) getekend.

Limburg dat hier ten onrechte als onderdeel van Nederland getekend is, had ten tijde van 1845 nog een beperkte infrastructuur.

Dit is een Post- en Eisenbahnreisekarte uit 1851 die (postuum) gedrukt is naar de orginele tekening van Oberlieutenant (1ste luitenant) van het königlich bayerische leger Gustav Hanser die op 1 november 1846 (getuige een overlijdensadvertentie, op 40-jarige leeftijd was overleden). Gepubliceerd door uitgever Georg Serz. De kaart bevat naast de postroutes en spoorwegen ook de reistijden per trein en de (inter)nationale treinkaartprijzen voor de toen populairste routes.

Een gepland (!) spoorwegtraject van Maastricht naar Aachen dat pas in 1853 in gebruik zou worden genomen.

Statistieken van Duitsland, waartoe Limburg eveneens behoorde en dat hier staat als Luxemburg-Limburg (alleen in 1848/1849 waren beide gebieden ieder afzonderlijk door afgevaardigden vertegenwoordigd in het Duitse parlement). De statistieken omvatten de oppervlakten van elke bondsstaat (1ste kolom), het inwonertal van elke bondsstaat (2de kolom) en de grootte van het bondscontingent van iedere bondsstaat (3de kolom). De toevoeging '(Niederlande)' betekent geenszins dat Limburg en Luxemburg Nederlands zouden (kunnen) zijn. Dat deze lezing juist is blijkt uit de toevoeging van '(Dänemark)' bij Holstein (dat immers in personele unie met Denemarken verkeerde). Personele unie wil zeggen dat een gebied slechts gelieerd is aan het staatshoofd van een andere staat (niet aan die andere staat zelf). Ook al had Limburg een bijzondere constructie (constitutionele binding [echter zodanig dat de Bundesverfassung de Nederlandse Grondwet wegdrukte en daardoor Limburg per definitie conform art. 2 van de Wiener Schlussakte een soevereine Duitse bondsstaat vormde] en was het conform art. 5 van het Verdrag van Londen van 1839 via Willem I/II/III [eeuwig] bindend met de Duitsche Bond verbonden, toch mag ook (al was het niet letterlijk als zodanig vastgelegd) Limburg als zijnde in personele unie met Willem I/II/III worden beschouwd, omdat de Nationalversammlung in haar voor de bondstaten te gelden constitutie (Reichsverfassung van 1849, wel gepubliceerd maar nooit in de praktijk gebracht) reeds had aangegeven dat gebieden die met een vreemd staatshoofd verbonden waren als zijnde in personele unie met die staatshoofden te betrachten waren. Bovendien ontbreekt in het overzicht dat Luxemburg tot de [niet verplichtende] Zollverein (tolverbond) behoorde! Aardigheidje (let wel de tekening dateert van 1846, de gegevens dus ook, ondanks de publicatiedatum van 1851): de vanaf 1804 als keizerrijk existerende grootmacht Oostenrijk kreeg pas in 1848 haar allereerste constitutie (de historie van de Oostenrijkse constitutie is nogal complex en zeker niet zo rechtlijnig en overzichtelijk als die van Nederland of België!).

De volledige kaart.